Figurations of the feminine on the emblematic history of the distinguished Magalona

State of the art

Authors

DOI:

https://doi.org/10.52152/heranca.v4i2.416

Keywords:

Figurations of the feminine; Luso-Brazilian dialogues; Traditional popular narrative.

Abstract

The article on screen contains the general lines of a research in its initial phase, to be developed around an old novel, popularized in Europe from the 16th century onwards. Set at the time of the Christian Crusades, the novel of the Magalona - or the “History of Princess Magalona”, to name just one of the titles which became this known in portuguese - had several versions and reprints in France, Spain and Portugal, respectively. Long-lived, this novel is among one of the most popular of the titles sent to Brazil by portuguese booksellers around the 18th century, and is still found today in the repertoire of cordel literature in circulation in the country. This research project is located in the interdisciplinary locus of studies on oral poetry and traditional or traditionalized popular narrative, and is developed as post-doctoral work at CICS.NOVA - Interdisciplinary Center of Social Sciences at Universidade Nova de Lisboa.

Downloads

Download data is not yet available.

References

ABREU, Márcia. Cordel português/folhetos nordestinos: confrontos. Um estudo histórico-comparativo. Campinas: Instituto de Estudos da Linguagem/UNICAMP, 1993. (Tese de Doutorado em Teoria Literária).
ABREU, Márcia. Histórias de cordéis e folhetos. Campinas: Mercado de Letras; ALB, 1999.
ALCOFORADO, Doralice F. Xavier e ALBÁN, Maria Del Rosário Soares. Romanceiro Ibérico na Bahia. Salvador: Livraria Universitária, 1996.
AGOSTINHO. A Cidade de Deus. Vol. I, II e III. Tradução, prefácio, notas e transcrições João Dias Pereira. Lisboa: Calouste Gulbenkian, 2000.
BOURASSÉ. Jean Jacques. Dictionnaire d’ archéologie sacrée. Paris: J. –P. Migne, 1851.
BRAGA, Theóphilo. História da poesia popular portugueza. Porto: Tipografia Luzitana, 1867.
BROCHADO, Cláudia Costa e DEPLAGNE, Luciana Calado (organizadoras). Vozes de mulheres da Idade Média. João Pessoa: Editora UFPB, 2018.
BOLLÈME, Geneviève. Les almanachs populaires aux XVIIe. et XVIIIe. siècles: essai d'histoire sociale. Paris: Mouton, 1969.
__________________ e ANDRIES, Lise. La bibliothèque bleue: Littérature de colportage. Peris: Robert Laffont, 2003.
__________________. La littérature populaire en France du XVIe.au XIXe. siècle. Paris: Julliard, 1971.
BRAUX, Olivier e MALINAS, Chaterine. Écrire et publier hier et aujourd’ hui. Paris: Elipses, 2000.
BURKE, Peter. Cultura popular na Idade Moderna. São Paulo: Companhia das Letras, 1989.
CÂMARA CASCUDO, Luís da. Os cinco livros do povo. Rio de Janeiro: José Olympio, 1953.
_________________________. Vaqueiros e cantadores. São Paulo: Itatiaia/ EDUSP, 1984.
_________________________. Dicionário do folclore brasileiro. Belo Horizonte: Itatiaia/EDUSP, 1988.
CHARTIER, Roger. A história cultural entre práticas e representações. Rio de Janeiro: Bertrand, 1990.
________________. A ordem dos livros. Brasília: UNB, 1994.
_____________________. Lectures et lecteurs dans l’ Ancien Regime. Paris: Seuil, 1987.
D’AIGREFEUILLE, Charles. Histoire de la ville de Montpellier. Montpellier: Rigaud, 1739. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 24/10/2020.
DELILLE, Francés. A Magalouno pouesio. Avignoun: J. Roumanille, 1879. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 23/10/2020.
DEL PRIORE, Mary (org.) & BASSANEZI, Carla (coord. de textos). História das Mulheres no Brasil. São Paulo: Contexto/Ed. UNESP, 1997.
DIÉGUES JÚNIOR, Manuel et alii. Literatura popular em verso: estudos. São Paulo: Itatiaia/EDUSP, 1986.
DIRECTION DU PATRIMOIN. Notice sur l’inscription commémorative de la construction de l'ancienne porte de la Cathédrale Saint-Pierre-de-Maguelonne (ancienne). França: Ministério da Cultura/POP: Plataforma Aberta do Patrimônio Histórico da França, 1992. Disponível em: POP: la plateforme ouverte du patrimoine - https://www.pop.culture.gouv.fr/notice/palissy/PM34001494.
DUBY, Georges. As Damas do século XII. Trad. De Paulo Neves e Maria Lúcia Machado. São Paulo, Companhia das Letras, 2013.
______________ (orgs.). História das Mulheres no Ocidente. Vol.2. Idade Média. Porto: Afrontamento, 1990.
FABRÈGE, Frèdric. Histoire de Maguelone. Tomo I. Paris/Montpellier: Picard et Fils/ Félix Seguin, 1896.
FERNANDES, Maria de Lurdes Correia. Espelhos, Cartas e Guias: Casamento e Espiritualidade na Península Ibérica 1450-1700. Porto: Instituto de Cultura Portuguesa/ FLUP, 1995.
FERREIRA, Jerusa Pires. Cavalaria em cordel: o passo das águas mortas. São Paulo: HUCITEC, 1979.
FRANKLIN, Burt. Universal Catalogue of Books on Art: L to Z. Vol. II.. New York: BURT Franklin, 1870.
FREUD, S.. O Mal-estar da civilização. In: Obras Completas. Edição Standard Brasileira. V. XXI. Rio de Janeiro: Imago. 1997. (Versão eletrônica).
GERMAIN, Alexandre Charles. Maguelone sous ses éveques e ses chanoines. Montpellier: Jean Martel Ainé, 1869.GALVÃO, Ana Maria de Oliveira. Cordel: leitores e ouvintes. Belo Horizonte: Autêntica, 2001.
_________________________. Histoire de la commune de Montpellier. T. 3.. Montpellier: Imprimerie de Jean Martel, 1851. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 24/10/2020.
GILSON, Étienne. A filosofia na idade média. Trad. Eduardo Brandão. São Paulo: Martins Fone, 2001.
HALLEWELL, Laurence. O livro no Brasil. São Paulo: T. A. Queroz/Edusp, 1985.
HARE, Augustus J. South-Western France. London: George Allen, 1890.
JORDAN, E.. Les origines de la domination angevine en Italie, Paris, 1909.
KLAPISCH-ZUBER, C. (dir.). História das Mulheres. A Idade Média. São Paulo/Porto: Ebradil/Afrontamento, 1990.
LE CLERC, Victor. Discours sur l’état des lettres en France au quatorzième siècle. Tomos I e II. Paris: Michel Levy Frères, 1865.
LEMAIRE, Ria. Passado presente e passado-perdido: transitar entre a oralidade e a escrita. Texto inédito, s.d..
LEMAIRE-MERTENS, Ria. As personagens femininas do Pergaminho Vindel. In: Jhon Benjamin’s Publishing Company. Disponível em: https://doi.org/10.1075/z.218.05lem. Consultado em 01/10/2020.
LE GOFF, JACQUES. Trad. Uma longa idade média. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira, 2011.
___________________. A civilização do ocidente medieval. Trad. de Monica Stahel. Petrópolis: Editora Vozes, 2016.
___________________; TRUONG, Nicolas. Uma história do corpo na Idade Média. Trad. Marcos Flamínio Pires. Rio de Janeiro: Editora Civilização Brasileira, 2006.
__________________. O Apogeu da cidade medieval. Trad. Antônio de Pádua Danesi. São Paulo: Martins Fontes, 1992.
MANDROU, Robert. De la Culture populaire aux 17e et 18e siècles. 3a ed., Paris: Imago, 1985.
MAINGUENEAU, Dominique. O Contexto da obra literária. São Paulo: Martins Fontes, 1995.
MAGIO-MALACRIDA. Catalogue of Printed Books: A-A. London: Willian Clowes, 1891.
MCLUHAN, Herbert Marshall. A Galáxia de Gutemberg. 2 a ed., São Paulo: Companhia Editora Nacional, 1977.
MENDONÇA, Manuela. O Espelho de Cristina (Séc. XV). Hist. R., Goiânia, v. 18, n. 1, p. 53-68, jan. / jun. 2013. www.revistas.ufg.br.
MEYER, Paul; PARIS, Gaston. Romania. Paris: F. Vieweg, 1889.
MISTRAL, Frédric. Lou Trésor dou Félibrige ou Dictionnaire provençal-français. Tomo 2. Arles: Marcel Petit, 1878. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 24/10/2020.
MONTORSI, Francesco. Les lettres de France vues par un Italien du XVIe siècle. La bibliothèque française de Lucantonio Ridolfi. Cahiers d’études italiennes [En ligne], 31 | 2020, mis en ligne le 06 octobre 2020, consulté le 15 octobre 2020. URL : http://journals.openedition.org/cei/7708 ; DOI : https://doi.org/ 10.4000/cei.7708. Consultado em 14/12/2020.
NISARD, Charles. Histoire des livres populaires ou de la litérature de colportage. Tomos I e II Paris: E. Dentu, 1864.
PELOSO, Silvano. O Medievo no sertão. Rio Grande do Norte: EdUFRN, 2019.
PERNAUD, Régine. A Mulher no tempo das catedrais. Trad. Miguel Rodrigues. Lisboa: Gradiva: 1984.
________________. O Mito da Idade Média. Lisboa: Publicações Europa-América, 1978.
________________. Os Templários. Lisboa: Publicações Europa-América, 1990.
PIZAN, Christine. A Cidade das Damas. Tradução e apresentação Luciana Eleonora de Freitas Calado Deplagne. Florianópolis, SC: Editora Mulheres, 2012.
_______________. Le Trésor de la cité des dames. Paris: Antoine Vernard,1497. Disponível em: https://data.bnf.fr/fr/12374212/christine_de_pizan_le_livre_des_trois_vertus/#. Consultado em 14/12/2020.
PROENÇA, Manoel C. (org.). Literatura popular em verso: antologia. São Paulo: EDUSP,1986.
RUY, Bruno Mosconi. As Origens da Ordem Militar dos Hospitalários. Anais do V Congresso Internacional de História. Maringá: UEM, 2011. Disponível em: http://www.cih.uem.br/anais/2011. Consultado em: 26/10/2020.
SANTOS, Idelette Muzart-Fonseca dos. La Littérature de cordel au Brésil: mémoires des voix, grenier d‟ histoires. Paris: L‟ Harmattan, 1977.
SILVA, Innocéncio Francisco da. Diccionário bibliográphico portuguez. Tomo X. Lisboa: Imprensa Nacional, 1883.
SPINA, Segismundo. Introdução à edótica. São Paulo: Cultrix, 1977.
TROCH, Lieve. “Mística Feminina na Idade Média: historiografia feminista e descolonização das paisagens medievais.” In: Revista Graphos. Revista da Pós-graduação em Letras da UFPB. Volume 15, no.1, 2013. Disponível em: http://periodicos.ufpb.br/ojs/index.php/graphos/article/viewFile/16324/9352. Acesso em 30/09/2020.
VIC, Dom Claude de; VAISSETE, Dom. Histoire générale de Langdoc. Tomo 3. Toulouse: J. –B. Paya, 1841.
WARNER, Charles Dudley. A Roundabout journey. Boston: Houghton, Mifflin and Company, 1891.

Versões e adaptações da História da princesa Magalona consultadas
1. Edições europeias
ANÔNIMO. A Nova história da princesa Magalona. Versão portuguesa transcrita por Câmara Cascudo. CÂMARA CASCUDO, Luís da. Vaqueiros e cantadores (1ª ed. Globo, 1939). São Paulo: Itatiaia/EdUSP,1984.
____________Ballet du mariage de Pierre de Provence et de la belle Maguelonne. 1638. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
_________________. História completa da princesa Magalona [en ligne]. Lisboa - Portugal : Livraria Barateira, 1954, 16p.. Coleção do Acervo Raymond Cantel. Disponível em : http://cordel.edel.univ-poitiers.fr/items/show/4293 . Consultado a 11/12/2020.
______________. Histoire de Imberios & Margarona : imitation grecque du roman français "Pierre de Provence et la belle Maguelonne " / publiée pour la première fois d'après un manuscrit de la Bibliothèque impériale de Vienne, par Guillaume Wagner. Paris: Maisonneuve, 1874. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 25/10/2020.
_____________. Historia de la linda Magalona hija del Rey de Napoles, y del muy nobre y esforçado cauallero Pierres de Prouença hijo del conde de Profuença y de las muchas aduersidades y grandes trabajos que passaron siendo siempre constantes en la virtud, y como despues reynaron y acabon su vida muy honradame [n] te en seruicio de Dios. Edição de 16??. Coleção da Biblioteca Nacional da Espanha. Disponível em: https://www.omnia.ie/index.php?navigation_function=2&navigation_item=%2F2022717%2Fbnesearch_detalle_bdh0000193820&repid=1. Consultado em 11/12/2020.
_____________. Historia del esforzado Caballero Pierres de Provenza, y de la hermosa Magalona. 1805-1844. Coleção da Biblioteca Nacional da Espanha. Disponível em: https://www.omnia.ie/index.php?navigation_function=2&navigation_item=%2F2022717%2Fbnesearch_detalle_bdh0000130317&repid=1. Consultado em 11/12/2020.
______________. Historia del esforzado Caballero Pierres de Provenza, y de la hermosa Magalona. Madrid: 1856. Coleção da Biblioteca Nacional da Espanha. Disponível em: https://download.digitale-sammlungen.de/pdf/16077004278888bsb10529925.pdf. Consultado em 11/12/2020.
_______________. Historia del esforzado caballero Pierres de Provenza y la hermosa Magalona. Valladolid: Imprensa de Fernando Santaren, 1863. Coleção da Biblioteca Digital de Castilla y León. Disponível em: https://www.omnia.ie/index.php?navigation_function=2&navigation_item=%2F2022704%2Flod_oai_bibliotecadigital_jcyl_es_8813_ent1&repid=1. Consultado em 11/12/2020.
__________________. História de Pierres de Provença y de la gentil Magalona. Edição em língua catalã, de 1908. Item da Coleção da Universidade de Princeton. Disponível em: https://www.omnia.ie/index.php?navigation_function=2 &navigation_item=231b52c5b559f783b8ffb13dc3bd3058&repid=2. Consultado em 11/12/2010.
_______________. Histoire des amours de Pierre de Provence avec la belle Maguelone fille du roi de Naples. suivie d'Artus de Bretagne ou Le triomphe de l'amour. Paris: 18....
______________. Histoire du vaillant chevalier Pierre de Provence et de la belle Maguelonne. S/d. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
___________. História Verdadeira da Princeza Magalona, filha d'El Rei de Napoles, e do nobre, e valoroso cavalheiro Pierres, Pedro de Provença, e dos muitos trabalhos, e adversidade, que passaram, sendo sempre constantes na fé, e virtudes, e como depois reinaram, e acabaram a sua vida virtuosamente no serviço de Deus. Lisboa: Typografia de Antônio Joaquim da Costa, 1851. Disponível em: https://www.literaturabrasileira.ufsc.br/documentos/?action=download&id=90928. Consultado em 11/12/2020.
___________. La belle Maguelonne. Lyon: 1490. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
____________. La belle Maguelonne. Lyon: 1450-1499. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
___________. La Historia de la linda Magalona , hija del rey de Napoles e del muy noble y esforçado cavallero Pierres de Provença, hijo del conde de Provença... . 1526. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
_____________. L'Istoire du noble et vaillant chevalier Pierre de Prouvence. Et aussi de la belle Maguelonne fille du roy de Naples. Lyon: 1504.
______________. Le Livre de Pierre, filz du conte de Provence, et de la belle Maguelonne , fille du roy de Naples. », commencant par : «... damme, je vous remercie quant il vous plaist de sollacer avecquez moy... » et finissant par : «... et en la fin nous facent possider icelle mesme gloire. Amen. Cy fine le Livre de Pierre, filz du conte de Provence, et de le belle Maguelonne , fille du roy de Naples ».Date d'édition : 1401-1500. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
_____________. Libro de la linda Magalona, hija del rey de Napoles, y del muy esforçado cavallero Pierres de Provença, y de las fortunas y trabalhos que passaron. 1602. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
____________ . Nouvelle histoire de Pierre de Provence e de la belle Maguelonne. Paris: Costard, 1770. Disponível em: https://books.google.com.br/. Consultado em 12/12/2020.
______________. Nueva historia del célebre y valeroso Pierres de Provenza y sus amores con la princesa Magalona. Madrid : Antigua Imprenta Universal, [18--?]. Coleção da Biblioteca Digital de Castilla y LeónBiblioteca Digital de Castilla y León. Disponível em: https://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=8135. Consultado em 11/12/2020.
_____________. Pierre de Provence. Aci comensa la historia del noble y esforçat Cavaller Pierres de Provença, fill del comte de Provença, y de la gentil Magalona filla del rey de Napole, y de les fortunes y treballo que passaren en la sua molt enamorada vida, traduyda de llengua castellana, en rostra llengua catalana per la discret y honrat Honorat Comalada. Barcelona: Sebastia de Cormellas,1650. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 21/10/2020.
______________. Pierre de Provence et la belle Maguelonne. (Traduction abrégée en vers grecs vulgaires). 1562. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 20/10/2020.
_________________. Pierre de Provence et la belle Maguelonne (Théâtre pastoral basque ). Bulletin de la Société des Sciences Lettres et Arts de Bayonne, 1928: article de Hérelle p. 116 à 117: article de Hérelle p. 116 à 117. Disponível em: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France. Consultado em 25/10/2020.
BIEDERMANN Adolphe. La Belle Maguelonne. Paris: Honoré Champion, 1913. Disponível em: https://books.google.com.br/. Consultado em 12/12/2020.
CASTILLON, J.. Histoire de Robert le Diable, suivie de Richard Sans Peur, et de Pierre de Provence et la Belle Maguelonne. Bibliothèque Bleue. Paris: Garnier Frères, 1862.
LIMA, Fernando de Castro Pires de. A Princesa Magalona, Porto, Fund. Nac. para Alegria no Trabalho, 1962. Disponível em: https://books.google.com.br/. Consultado em 12/12/2020.
TRÉVIES, Bernard de. Le roman du Vaillant chevalier Pierre de Provence et de la belle Maguelonne, fille du roy de Naples. (s/l): J. de La Fontaine: 1490.
TREVISANUS Bernardus (autor incerto); COSTA, Manuel Fernandes da. Historia verdadeira da princeza Magalona, filha del rey de Napoles, e do nobre, e valeroso cavalheiro Pierres, Pedro de Provença. Lisboa Occidental: Offic. de Manoel Fernandes da Costa, 1737. Disponível em http://purl.pt/30786:. Consultado em 19/10/2020.
2. Edições brasileiras

AMARAL, Firmino Teixeira do. Romance de Pierre e Magalona, Juazeiro, Tipografia são Francisco, 1957.
ATHAYDE, João Martins. A Fugida da princesa Beatriz com o conde Pierre. Recife: Tipografia de João Martins de Athayde, s/d. Versão transcrita por Câmara Cascudo. CÂMARA CASCUDO, Luís da. Vaqueiros e cantadores (1ª ed. Globo, 1939). São Paulo: Itatiaia/EdUSP,1984.
SANTOS, Antônio Teodoro. História Do Conde Pierre e a Princesa Magalona. São Paulo: Luzeiro, 2014.

Published

2021-07-30

How to Cite

Mota Quintela, V. (2021). Figurations of the feminine on the emblematic history of the distinguished Magalona: State of the art. Herança, 4(2), 073–088. https://doi.org/10.52152/heranca.v4i2.416